PERIHAL SAKTAH BAGI RIWAYAT HAFS ‘AN ‘ASIM
Saktah adalah salah satu bentuk bacaan yang perlu diperbincangkan dalam mencari indentiti yang sebenar bagi kedua-dua ÏarÊq ini. Saktah adalah memutuskan suara seketika selama dua harakat tanpa mengambil nafas yang baru sepertimana kata imam al-ShÉÏibÊ [1]:
وَسَكْتُهُمُ اْلمُخْتَارُ دُونَ تَنَفُّسٍ
Maksudnya: Dan penggunaan saktah yang mereka (imam yang memilih saktah antara dua surah) pilih itu adalah tanpa mengambil nafas.
Untuk memahami saktah ini dari sudut praktikalnya, sudah tentu ianya menuntut kepada al-SimÉ’[2] dan al-Naql[3]. Kedua-dua tuntutan ini penting bagi memastikan bentuk bacaan yang terlibat menepati riwayat yang telah disepakati oleh para qurra´.
Saktah juga mempunyai berbagai pembahagian mengikut ikhtiyÉr imam yang tertentu. Saktah sebenarnya sinonim dengan qirÉ´at ×amzah sama ada dalam ÏarÊq al-ShÉÏibiyyah mahupun al-Jazariyyah. Bagi riwÉyat ×afÎ melalui ÏarÊq al-ShÉÏibiyyah , walaupun dihukumkan wajib, penggunaan saktah bagi ÏarÊq ini hanya melibatkan kadar yang amat minimum.
Manakala melalui ÏarÊq al-Jazariyyah penggunaannya melebihi ÏarÊq al-ShÉÏibiyyah tetapi dihukumkan secara khilÉf dan terdapat juga pembahagian yang mempunyai kaedah yang tersendiri sepertimana kata al-Shaykh AÍmad ‘Abd al-Aziz al-ZayyÉt [4] :
وَسَكْتاً لِحَفْصٍ عِندَ قَصْرٍ فَأُهْمِلاَ
Maksudnya: Dan saktah bagi ×afÎ ditinggalkan ketika bacaan qasr ( pada munfaÎil)
Maka dengan ini secara umumnya dapatlah difahami bahawa melalui ÏarÊq al-Jazariyyah penggunaan saktah adalah secara khilÉf dan terdapat juga di dalam keadaan yang tertentu penggunaannya dilarang ketika mad munfaÎil dibaca secara qasr.
Di dalam membicarakan tentang pengkhususan kepada permasalahan saktah yang melibatkan riwÉyat ×afs yang menjadi perbezaan antara kedua-dua ÏarÊq ini, penulis membahagikan kepada dua permasalahan seperti berikut :
1) Empat kalimah khusus.
2) Huruf yang mati selepasnya terdapat huruf hamzah .
Secara umumnya, kebanyakkan masyarakat Islam telah pun mengetahui tentang adanya penggunaan saktah pada empat kalimah ini. Penggunaan saktah bagi empat kalimah ini dianggap masyhur di sisi mereka yang membaca mengikut riwÉyat ×afÎ. Ini adalah kerana secara hakikatnya, penggunaan saktah bagi empat kalimah ini adalah khusus untuk riwÉyat ×afÎ sahaja dan tidak terdapat bagi imam lain. Empat kalimah yang dimaksudkan adalah:
a) عوجا pada ayat :
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجَا
Surah al-Kahf (18): 1
b) مرقدنا pada ayat :
قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ
Surah YÉsÊn (36): 52
c) من راق pada ayat :
وَقِيلَ مَنْ رَاقٍ
Surah al-MuÏaffifÊn (83): 27
d) بل ران pada ayat :
كَلاَّ بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
Surah al-QiyÉmah (75): 1
Bagi ÏarÊq al-ShÉÏibiyyah keempat-empat kalimah ini diriwayatkan wajib dibaca secara saktah ketika waÎal sahaja[5]sepertimana kata imam al-ShÉÏibÊ [6]:
وَسَكْتَةُ حَفْصٍ دُونَ قَطْعٍ لَطِيفَةٌ عَلىَ أَلِفِ التَّنْوِينَ فِى عِوَجاً بَلاَ وَفِي نُونِ مَنْ رَاقٍ وَمَرْقَدِنَا وَلاَمِ بَلْ رَانَ وَالبَاقُونَ لاَ سَكْتَ مُوصَلاَ...
Maksudnya: Dan saktah itu bagi ×afÎ keatas alif tanwÊn pada kalimah ‘iwajÉ, balÉ dan pada huruf nËn bagi kalimah man rÉq, marqadinÉ dan huruf lÉm pada bal rÉna. Dan selain daripada ×afÎ tidak saktah ketika waÎal.
Manakala bagi Ibn al-JazarÊ pula mengatakan khilÉf sahaja melalui katanya[7] :
وَأَلْفَيْ مَرْقَدِنَا وَعِوَجَا بَلْ رَانَ مَنْ رَاقٍ لِحَفْصِ اْلخُلْفُ جَا
Maksudnya: Dan pada dua alif bagi kalimah marqadinÉ dan ‘iwajÉ, bal rÉna, man rÉq bagi ×afÎ adalah khilÉf.
KhilÉf di sini membawa maksud bahawa terdapat sesetengah ÏarÊq yang menggunakan saktah pada kesemua empat kalimah atau pun sebahagian sahaja[8].
Dalam kajian penulis terhadap penggunaan saktah pada empat kalimah ini, penulis mendapati ada pendapat yang mengatakan bahawa jikalau membaca secara qasr pada mad munfaÎil ditegah penggunaan saktah pada empat kalimah tersebut sepertimana yang dikatakan oleh al-Shaykh AÍmad ‘Abd al-Aziz al-ZayyÉt sebelum ini.
Sebenarnya tegahan tersebut adalah merujuk kepada huruf yang mati selepasnya terdapat huruf hamzah yang akan diperjelaskan selepas ini. Ianya sama sekali tidak melibatkan empat kalimah khusus . Ini terbukti apabila penulis mengkaji beberapa ÏarÊq yang meriwayatkan saktah pada empat kalimah ini [9]walaupun membaca mad munfaÎil secara qasr. Antara ÏarÊq tersebut adalah[10] :
1) ÙarÊq Ibn SuwÉr dari al-SharmaqÉnÊ dari al-×ammÉmÊ dari al-WalÊ dari al-FÊl.
2) ÙarÊq Ibn SuwÉr dari al-KhiyÉÏ dari al-×ammÉmÊ dari al-WalÊ dari al-FÊl.
3) ÙarÊq Ibn SuwÉr dari al-‘AÏÏÉrÊ dari al-×ammÉmÊ dari al-WalÊ dari al-FÊl.
Maka dengan ini jelaslah bahawa di sisi ÏarÊq al-ShÉÏibiyyah empat kalimah khusus ini wajib dibaca dengan saktah manakala bagi ÏarÊq al-Jazariyyah pula, saktah dibaca secara khilÉf pada empat kalimah ini. Perlu diingat bahawa penggunaan saktah tersebut adalah ketika waÎal sahaja. Adapun ketika waqaf, tiada saktah bagi empat kalimah ini[11].
Manakala huruf yang sÉkin selepasnya hamzah, permasalahan ini mungkin asing bagi masyarakat Islam khususnya di Malaysia. Ini adalah kerana penggunaan saktah bagi huruf yang sÉkin selepasnya hamzah ini tidak diamalkan kerana mengikut kaedah muÎÍaf al-Qur´an sekarang ini yang tidak menyertakan sekali kaedah ini di dalam pencetakkannya[12]. Bagi riwÉyat ×afÎ[13], huruf yang sÉkin selepasnya hamzah terbahagi kepada dua bahagian iaitu :
1) Saktah al-KhÉs, ianya melibatkan :
a) lÉm ta’rÊf iaitu saktah kepada setiap lÉm ta’rÊf yang terdapat selepasnya huruf hamzah seperti: الأَرْضِ
b) Kalimah شَيْءٍ dan شَيْئاً
c) SÉkin mafÎËl iaitu saktah kepada huruf yang sÉkin selepasnya terdapat hamzah dalam keadaan huruf dan hamzah tersebut dalam kalimah yang berlainan, seperti:
خَلَوْا إِلَى
2) Saktah al-‘Óm, yang melibatkan tiga perkara yang terdapat pada saktah khÉs dan ditambah dengan sÉkin mausËl iaitu saktah kepada huruf yang sÉkin selepasnya terdapat hamzah dalam keadaan huruf dan hamzah tersebut dalam kalimah yang sama, seperti:
الظَّمْآنُ
Penggunaan saktah sebegini hanya diriwayatkan daripada ÏarÊq al-Jazariyyah sahaja dan tiada pada al-ShÉÏibiyyah . Ini adalah kerana di dalam bab saktah, imam al-ShÉÏibÊ hanya meriwayatkan saktah pada empat kalimah khusus sahaja dan tidak memberi sebarang komentar tentang saktah sebegini.
Sebab itulah juga penggunaan saktah sebegini tidak diketahui oleh umum disebabkan muÎÍaf al-Qur´an sekarang ini secara jelas mempraktikkan saktah yang diriwayatkan oleh imam al-ShÉÏibÊ sahaja[14].
Sebaliknya saktah sebegini diriwayatkan oleh Ibn al-JazarÊ berdasarkan komentar beliau yang berbunyi[15] :
وَقِيلَ حَفْصٌ وَابْنُ ذَكْوَانَ
Maksudnya: Dan ada pendapat mengatakan (saktah pada huruf sÉkin selepasnya hamzah ) diriwayatkan oleh ×afÎ dan Ibn Zakwan.
Terdapat tiga wajah bagi huruf yang sÉkin selepasnya terdapat huruf hamzah yang diharuskan di sisi Ibn al-JazarÊ iaitu:
1) Tiada saktah secara mutlak dan inilah yang dipilih oleh jumhur ulama´
2) Saktah pada kumpulan saktah al-KhÉÎ
3) Saktah pada kumpulan saktah al-‘Óm
Walau bagaimanapun penggunaan saktah sebegini di sisi ÏarÊq al-Jazariyyyah hanya boleh dipraktikkan sekiranya mad munfaÎil dibaca secara mad bukan secara qasr sepertimana yang telah diutarakan oleh al-Shaykh AÍmad ‘Abd al-Aziz al-ZayyÉt sebelum ini. Ini adalah kerana saktah sebegini adalah warid dari ÏarÊq al-´UshnÉnÊ dari ‘Ubayd dari ×afÎ yang mana ÏarÊq ini hanya membaca dengan mad pada mad munfaÎil. Adapun bacaan secara qasr pada munfaÎil adalah daripada ÏarÊq al-FÊl dari ‘AmrË dari ×afs yang tidak ada padanya saktah sebegini[16].
[1] al-ShÉÏibÊ (1996), op. cit., h. 9.
[2] Pendengaran daripada guru yang mempunyai sanad yang sÉÍÊÍ hingga kepada Rasullullah s.a.w.
[3] Perpindahan pendengaran tersebut yang melalui riwÉyat yang sÉÍÊÍ hingga kepada Rasullullah s.a.w.
[4] ’AÍmad ‘Abd al-‘AzÊz al-ZayyÉt (1997), SharÍ TanqÊÍ FatÍ al-KarÊm fi TaÍrÊr ’Awjuh al-Qur’an al-‘AÐÊm, Kaherah, h.13.
[5] Bermaksud tiada saktah ketika waqaf.
[6] al-ShÉÏibÊ (1996), op. cit., h. 66.
[7] al-JazarÊ, (1994), op. cit., h. 47.
[8] Seperti ÏarÊq al-×ammÉmÊ dari al-FÊl yang hanya saktah pada dua kalimah sahaja iaitu man rÉq dan bal rÉna. Lihat AbË ‘Abd al-RaÍmÉn RiÌÉ ‘AlÊ DarwÊsh dan AbË Sahl SÉmiÍ b. AÍmad b. MuÍammad (2000), op.cit., h. 103
[9] Kesemuanya daripada ÏarÊq al-FÊl kerana bacaan secara qasr pada munfaÎil hanya ada pada ÏarÊq ini sahaja.
[10] Ibid. lihat juga ØÉbir ×assan MuÍammad AbË SulaymÉn (1997), ‘Umdah al-BayÉn fi TajwÊd al-Qur’an, RiyÉÌ: DÉr ‘Ólam al-Kutub, h. 123-128
[11] Peringatan ini penting kerana ada yang mengatakan wajib waÎal pada kalimah marqadinÉ dan ‘iwajÉ disebabkan ada saktah padanya. Pendapat ini jelas salah kerana waÎal dan waqaf pada dua kalimah tersebut adalah harus. Oleh itu sekiranya memilih waÎal maka thÉbit wajibnya saktah. Sebaliknya kalau memilih waqaf, maka tiada saktah padanya.
[12] Permasalahan ini akan disentuh dalam bab empat nanti.
[13] Pembahagian ini khusus untuk riwÉyat ×afÎ, Ibn ZakwÉn dan IdrÊs sahaja. Ianya berbeza dengan imam yang sinonim terhadap pengunaan saktah ini iaitu imam Hamzah.
[14] Akan diperjelaskan lagi dalam bab empat nanti
[15] al-JazarÊ (1994), op. cit.
[16] ØÉbir ×assan MuÍammad AbË SulaymÉn (1997), ops, cit., h. 217.
No comments:
Post a Comment